İltica ve İrtica Nedir? Tarihsel Arka Planı ve Güncel Akademik Tartışmalar
Tanımlar ve Temel Ayrımlar
İltica, Türkçede “sığınma” anlamına gelen ve özellikle kişilerin kendi ülkelerindeki zulüm, savaş, baskı gibi tehlikelerden kaçarak yabancı bir devletten koruma talep etmesini ifade eden hukuki ve toplumsal bir kavramdır. [1] İrtica ise genellikle “geriye dönüş”, “yenileşmeye karşı direnç”, “mevcut devlet düzenine ya da modernleşme sürecine tepki” anlamında kullanılan bir siyasal-kültürel terimdir. [2]
Bu iki kavram, köken, alan ve kullanım açısından birbirinden temelden farklıdır; ancak Türk toplumunda ve siyasal literatürde birbirine karıştırılmaları sık görülmektedir. [3]
Tarihsel Arka Plan
İltica açısından bakıldığında, modern dönemde özellikle uluslararası hukuk alanında, 20. yüzyıl başlarından itibaren savaş, zulüm, göç gibi olayların artmasıyla öne çıkmıştır. Örneğin, İkinci Dünya Savaşı sonrası mülteci hukuku alanındaki gelişmeler, iltica kavramının hukuki zemine oturmasına katkı sağlamıştır. [4] Türkiye özelinde de, coğrafi konumu nedeniyle sığınma hareketlerinin adresi haline gelmiş ve hukuki düzenlemelerle “iltica hakkı” çerçevesinde ele alınmıştır.
İrtica kavramının tarihsel kökenlerine bakıldığında, Arapça “رجعة” kökünden türeyen ve “geri dönüş” anlamlarını taşıyan bir kelime olduğu, Türk siyasi terminolojisinde ise 19. yüzyıl sonları ve özellikle II. Meşrutiyet döneminden itibaren modernleşme; yenileşme süreçlerine karşı gelen hareketlerin tanımlanmasında kullanıldığı belirtilmektedir. [2] Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde “yenileşme” yönündeki reformlara karşı çıkan bazı gruplar, literatürde “irticaî hareketler” şeklinde adlandırılmıştır. [2] Cumhuriyet döneminde ise kavram, “dinî esaslara dayalı bir devlet düzeni kurma” iddiası taşıyan hareketler açısından da kullanılmıştır. [5]
Akademik Tartışmalar ve Güncel Boyutlar
Akademik literatürde iltica, göç bilimleri, uluslararası hukuk, insan hakları ve sosyoloji disiplinlerinde yoğun şekilde incelenmektedir. Başlıca tartışma başlıkları şunlardır:
– İltica başvurularının hangi koşullarda ve kimler tarafından yapılabileceği (siyasi baskı, dinî zulüm, etnik ayrımcılık vb). [6]
– Uluslararası koruma mekanizmalarının etkinliği ve iltica edenlerin toplumlara entegrasyonu. [4]
– İltica süreci boyunca yaşanan hak ve yükümlülükler, entegrasyon politikaları ve sosyal uyum sorunları. [6]
Öte yandan irtica üzerine akademik değerlendirmeler, terimin kullanımının politik ve ideolojik boyutlarını açığa çıkarır. Öne çıkan başlıklar şunlardır:
– İrtica teriminin tanımının döneme ve aktöre göre değişkenlik göstermesi; kimi zaman sadece yenileşmeye karşı direnç anlamında, kimi zaman da “dinî devlet düzeni” talebi anlamında kullanılması. [5]
– Modernleşme-tepki ilişkisi çerçevesinde, irtica kavramının “gericilik” ya da “geri dönüş” söylemi ile iç içe geçmesi ve bu yüzden kavramın siyasal yükünün ağır olması. [2]
– Türkiye bağlamında, irticanın tanımının hukuksal çerçevesi net olmayışı ve bu belirsizlik nedeniyle uygulamada geniş ve bazen keyfi kullanım imkânı bulması. [2]
Çakışmalar ve Sınırlar
İltica ve irtica kavramları farklı alanlarda işlev görse de zihinde sıklıkla karıştırılmaktadır. Örneğin, bir ülkesinden sığınma talebinde bulunan bir kişi iltica ederken, aynı ülkede modernleşme karşıtı bir hareket “irticaî” olarak adlandırılabilir. Bu karışıklığın temelinde hem dilsel benzerlik hem de toplumsal-politik kontekst yer almaktadır. Akademisyenler, kavramların netleştirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. [5]
Sonuç: Kavramsal Netlik İçin Bir Davet
Bu yazıda, iltica ve irtica kavramlarını tarihsel ve akademik bağlamlarıyla ele aldık. Her iki kavram, kendi özgü alanında önemli olup günümüzün değişen dünyasında farklı toplumsal ve hukuki meselelere işaret etmektedir. İltica, bireylerin can güvenliği ve özgürlük arayışıyla ilgiliyken; irtica, toplumsal değişime tepki olarak modernleşme sürecinde ortaya çıkan direnç biçimlerini anlatmaktadır.
Okuyucuyu, kendi kültürel çevresinde bu kavramları nasıl gördüğünü ve hangi bağlamlarda kullanıldığını düşünmeye davet ediyorum. Kavramları tartışırken, tarihsel kökenlerine, sosyolojik dinamiklerine ve güncel yansımalarına birlikte bakmak; daha sağlıklı bir anlayış geliştirmemize yardımcı olacaktır.
Etiketleyerek söylersek: #iltica #göç #sığınma #işkencedenkaçış #irtica #modernleşme #geriye dönüş #deneyimlerle çatışma
—
—
Sources:
[1]: https://www.haberturk.com/iltica-ne-demek-iltica-kelimesi-ne-anlama-gelir-tdk-iltica-anlami-2586512?utm_source=chatgpt.com “İltica ne demek? İltica kelimesi ne anlama gelir? TDK İltica anlamı”
[2]: https://islamansiklopedisi.org.tr/irtica?utm_source=chatgpt.com “İRTİCA – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: https://www.ankaramasasi.com.tr/haber/2149084/irtica-ne-demek-iltica-ne-demek?utm_source=chatgpt.com “İrtica Ne Demek? İltica Ne Demek? | Ankara Masası”
[4]: https://www.24saatgazetesi.com/iltica-nedir?utm_source=chatgpt.com “İltica Nedir? Anlamı, Tarihi ve Günümüzdeki Önemi”
[5]: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3174061?utm_source=chatgpt.com “CUMHURİYETİN İLANINDAN ONRA T “İRTİCA ANLA – DergiPark”
[6]: https://ferhatkule.av.tr/iltica-nedir/?utm_source=chatgpt.com “İltica Nedir? | Avukat Ferhat Kule”